Ελλάδα 2020

Γιατί μνημόνιο τότε και όχι τώρα;

Το 2020 η υγειονομική κρίση πλήττει την Ελλάδα. Μετά από μια σειρά μέτρων όπως το κλείσιμο της οικονομίας και άλλες απαγορεύσεις η ελληνική οικονομία κάνει βουτιά και παρουσιάζει νούμερα ίδια με αυτά που μας έβαλαν στα μνημόνια. Προκύπτει μια λογική ερώτηση, πως στη μια περίπτωση με αυτά τα νούμερα μπαίνουμε σε περιπέτειες ενώ σε άλλη περίπτωση με τα ίδια νούμερα λέμε ότι πηγαίνουμε καλύτερα από άλλες χώρες της Ένωσης;

Κρίση του 2009

Τον οκτώβριο του 2009 έχουμε μια νέα κυβέρνηση που εκλέγεται με το σύνθημα «λεφτά υπάρχουν». Αντί όμως για λεφτά διαπιστώνουν, σχεδόν αμέσως, ότι η Ελλάδα έχει συσσωρευμένα ελλείμματα. Η Ελλάδα για το 2009 παρουσιάζει δημοσιονομικό έλλειμμα 12.8%, δηλαδή το κράτος ξοδεύει περισσότερα από όσα έχει, και έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 10.8%, δηλαδή η Ελλάδα χάνει χρήματα από τις συναλλαγές της με άλλα κράτη. Την ίδια ώρα η οικονομία είναι σε ύφεση για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά. Έτσι παντρεύονται δυο διαφορετικές κρίσεις, μια εξωγενής που συρρικνώνει τις ευρωπαϊκές οικονομίες και ένα καθαρά ελληνικό πρόβλημα, δηλαδή τα ελλείμματα. Το αποτέλεσμα θα το συναντήσουμε τρείς μήνες αργότερα.

Κρίση δανεισμού

Τον Ιανουάριο του 2010 έρχεται το σοκ. Η Ελλάδα βγαίνει στις αγορές για να δανειστεί και συναντάει επιτόκιο 6.2% που είναι πολύ πάνω από το συνηθισμένο. Εαν συνεχίσει να δανείζεται υπό αυτούς τους όρους τότε είναι θέμα χρόνου να τιναχτεί η οικονομία στον αέρα, δεδομένου ότι τα αυξημένα επιτόκια θα δημιουργήσουν την ανάγκη για νέους φόρους.

Τους τέσσερις πρώτους μήνες του 2010 η κυβέρνηση θα λάβει 4 πακέτα μέτρων εξυγίανσης της οικονομίας. Αυτό που ξεχνούν οι περισσότεροι είναι ότι πολλοί από τους φόρους και πολλές από τις περικοπές μπήκαν στο διάστημα πριν από τα μνημόνια. Όμως παρά την προσπάθεια δεν κερδίσαμε ξανά την εμπιστοσύνη των αγορών και έτσι στο τέλος ζητήσαμε την βοήθεια των Ευρωπαίων.

Γιατί δανείζεται ένα κράτος;

Ένας από τους λόγους που δανείζεται ένα κράτος είναι για να πληρώνει τα τρέχοντα έξοδα. Έχουμε μπεί στο νέο έτος και ξέρουμε ότι τέλη Ιανουαρίου το κράτος πρέπει να πληρώσει μισθούς, επιδόματα και δαπάνες υγείας/παιδείας, και μάλιστα τα ποσά πρέπει να μπούν ακέραια και στην ώρα που πρέπει. Έχετε την εντύπωση ότι το κράτος περιμένει να εισπράξει τους φόρους για να κάνει πληρωμές; Προφανώς όχι. Το κράτος στα μέσα του Ιανουαρίου θα εκδόσει ομόλογα τα οποία θα πουλήσει στις αγορές(κοινώς θα δανειστεί) και έτσι θα έχει τα απαραίτητα χρήματα για να είναι εντάξει στις πληρωμές του για τους επόμενους μήνες. Η δυνατότητα του κράτους να δανείζεται δημιουργεί μια σιγουριά ότι το κράτος έχει χρήματα για να πληρώνει τις υποχρεώσεις στην ώρα του ενώ στο μεταξύ εισρέουν έσοδα από φόρους με τα οποία το κράτος προσδοκά να αποπληρώσει τους δανειστές. Εάν τα έσοδα από φόρους πιάνουν το στόχο τότε εξοφλούνται οι δανειστές, εάν όχι τότε υπάρχει μια διαφορά(έλλειμμα) η οποία στο τέλος προστίθεται στο δημόσιο χρέος. Μπορεί η εξήγηση αυτή να είναι πρόχειρη πάντως δίνει την απάντηση σε δυο βασικά ερωτήματα, γιατί ένα κράτος δανείζεται χρήματα και πως «χτίζεται» σιγά-σιγά ένα δημόσιο χρέος.

Η οικονομία το 2020

Το 2020 η Ελλάδα μπαίνει 2 φορές σε lockdown. Η ζημιά των μέτρων είναι, το λιγότερο, τρομακτική. Η Ελλάδα θα παρουσιάσει δημοσιονομικό έλλειμμα 10.1%, το δεύτερο χειρότερο στην ευρωζώνη, και έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 6.6%. Το δημόσιο χρέος φτάνει στο 205.6% που είναι και το υψηλότερο ποσοστό που έχουμε συναντήσει μέχρι τώρα. Την ίδια ώρα η ύφεση είναι στο 9% που είναι η δεύτερη χειρότερη μετά από την ύφεση του 2011, 10.1%

Το γιατί δεν έχουμε μνημόνια το 2020, ενώ όλα τα υλικά βρίσκονται στο τραπέζι, είναι θέμα πολιτικής απόφασης. Την πρώτη χρονιά της πανδημίας τα Ευρωπαικά κράτη αποφάσισαν την αναστολή των αυστηρών οικονομικών όρων που ίσχυαν τα προηγούμενα χρόνια. Κάθε κράτος θα ξοδέψει όσα χρήματα πιστεύει το ίδιο προκειμένου να διαφυλάξει τον πληθυσμό του και την οικονομία του από την υγειονομική κρίση. Και στο τέλος κάθε κράτος θα επιστρέψει σταδιακά σε μια κανονικότητα με τη βοήθεια ενός νέου εργαλείου που λέγεται ταμείο ανάκαμψης, το οποίο θα χρηματοδοτεί κάθε χώρα ανάλογα με τη ζημιά που έχει υποστεί.

Ενώ, λοιπόν, το 2009 τα ελλείμματα τα δημιουργήσαμε από μόνοι μας, σήμερα τα ελλείμματα τα έχουμε απλά και μόνο επειδή συμφωνήσαμε όλοι ότι για ένα διάστημα θα εστιάσουμε στην υγεία. Σήμερα δεν έχουμε πρόβλημα δανεισμού από τις αγορές, και σε αντίθεση με παλιά τώρα δε χρειάζεται κάποιος «έκτακτος δανεισμός» με κάποιο μνημόνιο. Τα όποια χρήματα χρειαζόμαστε θα μας τα δίνει το ταμείο χωρίς να έχουμε τρόϊκα και «επικυριάρχους».

Το Ε.Σ.Υ. υπό πίεση

Μιας και φτάσαμε στο σημείο να φορτώνουμε ευθύνες οι μισοί στους άλλους μισούς για την πίεση στο Ε.Σ.Υ. ας πω και εγώ 2 πράγματα τα οποία δεν είναι προσωπικές απόψεις αλλά γνώσεις που λάβαμε στη σχολή των οικονομικών, στις οποίες δε δίναμε πολλή σημασία τότε.

Το Ε.Σ.Υ. επιβαρύνεται 3 δις από τους καπνιστές ανα ΕΤΟΣ. Στα 3 δις περιλαμβάνονται κόστος νοσηλείας, φάρμακα και επισκέψεις σε γιατρούς. Οι δε εισαγωγές σε νοσοκομείο κάθε χρόνο ανέρχονται στις 200.000, χονδρικά 550(!!) τη μέρα. Άλλο 1,5 δις κοστίζουν στο κράτος οι παχύσαρκοι. Συνολικά 4,5 δις, όχι στραγάλια αλλά ευρώ.. κάθε έτος … από άτομα που προκάλεσαν οικονομική επιβάρυνση στο κράτος από ΕΠΙΛΟΓΗ τους. Και αυτό δεν έγινε μόνο πέρυσι αλλά γίνεται δεκαετίες τώρα.

Παρόλα αυτά, ουδέποτε γύρεψε η κοινωνία ευθύνες από κανέναν, δεν απέκλεισαν κανέναν καπνιστή από δομές υγείας και προφανώς κανείς δε ζήτησε να πληρώνουν ειδικές εισφορές λόγω των επιλογών τους. Ο λόγος; Από τη στιγμή που επιλογή σου είναι νόμιμη είναι σεβαστή ακόμη και αν το κόστος το επιβαρύνεται το σύνολο.

Εαν σήμερα διαπίστωσες ότι το Ε.Σ.Υ. «πιέζεται» επείδη στο είπαν τα κανάλια τότε άργησες να ξυπνήσεις, και αν είναι να ασκείς κριτική για το ποιος φταίει τουλάχιστο πάρτα με τη σωστή σειρά.Τα 4,5 δις ανα έτος που προηγουμένως ανέφερα είναι γιατροί που ΔΕΝ προσελήφθησαν, είναι νοσοκομεία που ΔΕΝ χτίστηκαν και είναι φάρμακα για καρκινοπαθείς που ΔΕΝ αγοράστηκαν. Είναι χρήματα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ώστε το Ε.Σ.Υ. σήμερα να μην πιέζεται.

Σκέφτομαι τους νέους…

Αναμφίβολλα μια φράση που ακούω πολύ συχνά απο άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Μια φράση που δεν ξεστομίζεται τυχαία, δεν την λες αν δεν έχεις τύψεις για την νέα γενιά. Δεν περνάει καν από το μυαλό αν δεν αναγνωρίζεις ότι τις συνέπειες των επιλογών σου θα τις πληρώσουν τα εγγόνια σου, αν δεν επιβεβαιώνεις την φράση «αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα».

Όταν βλέπεις ένα παιδί 10 ετών σήμερα έχεις να κάνεις με ένα άτομο που ξέρει ότι κάθε χρόνο πρέπει να πληρώνεις φόρο στο κράτος για το σπίτι σου. Το θεωρεί φυσιολογικό γιατί γεννήθηκε την εποχή του ΕΝΦΙΑ – ΕΕΤΗΔΕ. Το ίδιο παιδί ξέρει ότι οι κυβερνήσεις της Ελλάδος παίρνουν οδηγίες από ξένους τεχνοκράτες όσον αφορά αποφάσεις για το μέλλον των πολιτών της χώρας. Το ίδιο παιδί ξέρει ότι η Μακεδονία έιναι μια γειτονική χώρα στα βόρεια σύνορα μας. Το ίδιο παιδί ξέρει ότι είναι φυσιολογικό οι μισοί νέοι να είναι άνεργοι και ότι η μοναδική λύση για έναν που θέλει να κυνηγήσει τα όνειρα του είναι η μετανάστευση. Ο σημερινός μαθητής τετάρτης δημοτικού όλα αυτά τα θεωρεί φυσιολογικά γιατί όταν γεννήθηκε ήδη συνέβαιναν.

Ακόμη και η σκλαβιά είναι φυσιολογική όταν γεννιέσαι μέσα σε αυτήν. Η πρώτη γεννιά που μεγάλωσε στην τουρκοκρατία ήξερε ότι ο πρωτότοκος αποσπάται από την οικογένεια του και υπηρετεί στο σώμα των γενιτσάρων, ενώ η υπόλοιπη οικογένεια οφείλει κάθε χρόνο να πληρώνει κεφαλικό φόρο. Το θεωρούσε φυσιολογικό γιατί σε αυτή την κατάσταση μεγάλωσε. Δεν γνώρισε κάτι άλλο ώστε να μπορεί να κάνει την σύγκριση. Έτσι ακριβώς και με τον σημερινό πιτσιρικά, δεν γνώρισε την προηγούμενη κατάσταση και έτσι είναι καταδικασμένος να θεωρεί φυσιολογικό αυτό που εμείς οι μεγαλύτεροι θεωρούσαμε αδιανόητο. Αυτή είναι η καταδίκη του νέου σήμερα. Όσο για τους μεγαλύτερους φταίνε γιατι επέτρεψαν το αδιανόητο να γίνει φυσιολογικό.

Τα τελευταία 10 χρόνια επανεμφανίστηκε ένα φαινόμενο που είχαμε να δούμε απο τη δεκαετία του 60, την μαζική μετανάστευση Ελλήνων στο εξωτερικό. Με μια διαφορά όμως, αυτή τη φορά φύγαν νέοι και μορφωμένοι. Και δεν ήταν λίγοι, η χαμηλότερη εκτίμηση έφτανε τους 300.000. Αυτοί ήδη τώρα που μιλάμε κάνουν οικογένειες στις χώρες που ζουν και έτσι σε μερικές δεκαετίες θα μιλάμε για ελληνικής καταγωγής Γάλλους, Βρεττανούς, Βέλγους, Δανούς κλπ.

Κάθε άρθρο έχει έναν επίλογο. Έτσι και αυτό θα κλείσει με μια συνομιλία που είχα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης με μια κοπέλα που αναζήτησε την τύχη της στο εξωτερικό πριν κάποια χρόνια. Η κοπέλα είχε τελειώσει τις σπουδές της αλλά δεν έβρισκε δουλειά στο αντικείμενο της και έτσι έφυγε για τη Δανία αφήνοντας πίσω της όσους την προέτρεπαν να γίνει σερβιτόρα αφού και δεν υπήρχε άλλη λύση. Στη Δανία βρήκε μια πολύ καλή δουλειά και την ευκαιρία να κάνει οικογένεια. Το τίμημα όμως ήταν να χάσει τους στενούς δεσμούς με τους δικούς της εξ αιτίας της απόστασης. Έτσι ο γιός της, που έμαθε ελληνικά, περιορίστηκε στο να έχει επαφή με τους παππούδες του μέσω skype. «Δεν είμαι άνθρωπος που βουρκώνει εύκολα» μου είπε, «η τελευταία φορά ήταν όταν είδα τον μικρό να μιλάει στο skype με τον πατέρα μου και να του λέει παππού πότε θα βγείς απο το κουτί;». Κάπου εκεί αλλάξαμε θέμα, και κάπου εδώ κλείνει αυτο το άρθρο.

Κάθε φορά που ρίχνεις την ψήφο σου φέρεις ευθύνη, για τους επόμενους που έρχονται. Οφείλεις να μην είσαι ανεπανόρθωτα ηλίθιος ψηφοφόρος, όχι για σένα, αλλά για τα παιδιά σου και για τα εγγόνια σου. Ώστε να μην χρειάζεται να «σκέφτεσαι τους νέους».

Με το ευρώ καλύτερα… not?

Τα τελευταία χρόνια κυκλοφορεί ένας πίνακας στο διαδίκτυο όπου γίνεται σύγκριση του έτους 1999 και του 2018 ( σε άλλες περιπτώσεις βλέπουμε του 2015 ή 2012). Στα αριστερά βλέπουμε τον βασικό μισθό και μια λίστα από προϊόντα-υπηρεσίες ενώ στα δεξιά δείχνει το κόστος επί δραχμών και το αντίστοιχο επί ευρώ. Το συμπέρασμα; Με ευρώ ο μισθός μειώθηκε ενώ όλα τα άλλα ακρίβυναν, άρα κάθε πέρυσι και καλύτερα.

Ο πίνακας αυτός προφανώς απευθύνεται σε κόσμο με οικονομικό αναλφαβητισμό και σε άτομα που έχουν κοντή μνήμη. Έτσι θα αφιερώσω λίγο από το χρόνο μου προκειμένου να καταρρίψω την ψευδή εικόνα που περνάει ο εν λόγω πίνακας.

Παρατήρηση πρώτη, τα ποσά που αναγράφονται στον Βασικό μισθό δεν είναι αληθή.  Την 1/1/1999 ο βασικός μισθός διαμορφώθηκε στις 144.900 δρχ ήτοι 425 ευρώ και ΟΧΙ στα 500 που αναφέρει ο πίνακας. Για το 2018 ο βασικός μισθός διαμορφώνεται στα 586 ευρώ ο δε πίνακάς πάλι κάνει λάθος μιας και αναφέρει 400 ευρώ.

Παρατήρηση δεύτερη. Πετρέλαιο. Όντως το πετρέλαιο έχει ακριβύνει αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με το νόμισμα. Έχει να κάνει με τον νόμο προσφοράς και ζήτησης (θα ασχοληθώ με αυτόν σε επόμενο άρθρο). Πολύ απλά τα χρόνια μετά το 2000 η ζήτηση πετρελαίου έχει αυξηθεί περισσότερο από την προσφορά του, με αποτέλεσμα να ανέβει η τιμή. Το πετρέλαιο είναι βασική πηγή ενέργειας για να λειτουργήσουν παραγωγικές μονάδες αλλά και μέσα μεταφοράς των προϊόντων. Αυτό εξηγεί, εν μέρει, τις αυξήσεις σε προϊόντα που βλέπουμε στον πίνακα. Με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου πρώτον η παραγωγή ενός προϊόντος κοστίζει περισσότερο από ότι πριν και δεύτερον αυξάνεται και το κόστος της μεταφοράς του στην αγορά. Έτσι το αποτέλεσμα είναι να αυξάνει η τιμή στο καλάθι του Super Market. Υπόψιν χρησιμοποίησα την φράση εν μέρει γιατί στις αυξήσεις των τιμών τα τελευταία 20 χρόνια μέρος της συνάρτησης είναι και οι έμμεσοι φόροι που καθιέρωσαν όσοι διετέλεσαν υπουργοί οικονομικών, πάντα στη λογική του ότι κινείται φορολογείται.

Παρατήρηση τρίτη, πληθωρισμός! Άγνωστη λέξη σε όσους γεννήθηκαν μετά το 2001 μιας και η επιτυχία του ευρώ ήταν να τον ξεχάσουμε τελείως. Ο πληθωρισμός είναι ο ρυθμός με τον οποίο το χρήμα χάνει την αξία του ανά έτος. Με λίγα λόγια αν έχεις 5% πληθωρισμό τότε αυτό που αγοράζεις σήμερα με 100 ευρώ του χρόνου θα κοστίζει 100 συν 5%, δηλαδή 105 ευρώ. Αν τώρα κάθε χρόνο έχεις 5% πληθωρισμό τότε σε βάθος 20ετίας έχεις, πάνω κάτω, διπλασιασμό των τιμών ακόμη και αν έχεις σταθερό κόστος παραγωγής και σταθερή φορολογία. Μιλώντας περί πληθωρισμού σκέφτηκα ότι ο πίνακας είναι ελλιπής. Λείπει η 20ετία 1979-1999, δραχμές με δραχμές. Να μας πουν οι κύριοι πόσο αγόραζαν τον καφέ το 79 και πόσο το 99, πόσο το πετρέλαιο, την τυρόπιτα, την ντομάτα κλπ κλπ, και βεβαίως να συγκρίνουμε τις 20ετίες 1979-1999 και 1999-2018 και να δούμε με ποιο νόμισμα έχουμε μεγαλύτερη σταθερότητα και καλύτερο έλεγχο τιμών. Αυτό γιατί κάποιοι ζούσαμε και πριν το 2001.

Παρατήρηση τέταρτη, προϊόντα καπνού. Τα προϊόντα καπνού είναι μια ειδική κατηγορία όπου σχεδόν το σύνολο της αξίας είναι φόροι. Επομένως κάθε αύξηση είναι λόγω αύξησης των φόρων και όχι λόγω νομίσματος. Όταν αγοράζεις ένα πακέτο, το 10% είναι αξία προϊόντος και το 90% έμμεσοι φόροι. Θα μου πεις είναι λογικό αυτό; Κάπου εδώ θα γίνω κακός γιατί κατά την άποψη μου από τα προϊόντα καπνού απουσιάζει ο «φόρος βλακείας». Και αυτό γιατί πρέπει να είσαι πολύ βλάκας ώστε να ταΐζεις το υπουργείο οικονομικών καταστρέφοντας την υγεία σου. Και επειδή δεν το καταλαβαίνεις από μόνος, εγώ θα σου έβαζα τον φόρο βλακείας για να στο υπενθυμίζει. Αυτά για τους καπνιστές φίλους μου.

Αυτά λοιπόν περί δραχμής και ευρώ. Το άρθρο βγήκε κάπως μεγάλο αλλά δυστυχώς θέλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να ανασκευάσεις ένα μύθο από ότι να τον δημιουργήσεις.

 

 

 

Ο αγώνας δημοσίου και ιδιωτικού τομέα

Όταν ακούς για αερόπλοια ίσως θυμάσαι το Zeppelin που έκοβε βόλτες πάνω απο την Αθήνα την εποχή των ολυμπιακών αγώνων. Αν πάλι έχεις διαβάσει λίγη ιστορία θα γνωρίζεις το Hidenburg που έσκασε σαν βόμβα υδρογόνου λίγο πριν την προσγείωση του στο New Jersey. Μπορεί εν έτη 2019 να μην ταξιδεύουμε με αερόπλοια όμως υπήρξε εποχή όπου θεωρούταν καλύτερο μέσο μεταφοράς απο το αεροπλάνο τόσο σε θέμα ασφάλειας όσο και σε θέμα άνεσης.

Γυρίζουμε περίπου 100 χρόνια πίσω, στην εποχή όπου τα εναέρια μέσα έχουν ήδη καθιερωθεί ως μέσα μεταφοράς εμπορευμάτων και επιβατών. Η Μεγάλη Βρετανία θέλει να κατακτήσει τους αιθέρες συνδέοντας την με πτήσεις προς Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και προς Ινδία έτσι το 1920 ανακοινώνει ένα προγράμμα κατασκευής αερόπλοιων. Το πρόγραμμα αυτό προέβλεπε την κατασκευή δυο αερόπλοιων, το R100 απο την ιδιωτική εταιρία Vickers-Armstrongs και το R101 απο το κρατικό Βασιλικό Εργοστάσιο Αερόπλοιων στο Κάρντικτον. Ήταν ένας αγώνας μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου τομέα και απο την αρχή ήταν φανερό οτι η βιασύνη να κατασκευαστούν ταυτόχρονα και τα δυο αερόπλοια θα είχε συνέπειες. Δεν υπήρχαν αρκετοί μηχανικοί και σχεδιαστές αερόπλοιων και για τα δυο προγράμματα και τα μεγαλύτερα ταλέντα δούλευαν για λογαριασμό της Vickers με επικεφαλής τον Barnes Wallis, που αργότερα σχεδίασε την βόμβα που αναπηδά (Bouncing Bomb) στον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.

Το R100 κατασκευάστηκε επιτυχώς και πραγματοποίησε την παρθενική του πτήση στις 26 Δεκεμβρίου 1929 και το καλοκαίρι του 1930 διέσχισε δυο φορές με επιτυχία τον ατλαντικό. Τα πράγματα όμως δεν πηγαίναν το ίδιο καλά στο Κάρντικτον. Το R101 αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα που το κρατούσαν καθηλωμένο στο έδαφος. Ήταν υπέρβαρο, είχε ελλειπή ισχύ και το εξωτερικό του περίβλημα σάπιζε. Την τελευταία στιγμή αναγκάστηκαν να το κόψουν στην μέση προκειμένου να τοποθετήσουν επιπλέον 15 μέτρα σάκους αερίου. Η μετατροπή αυτή θα το έκανε μεγαλύτερο σε μήκος σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό και συγχρόνως το μεγαλύτερο σε μήκος αερόπλοιο του πλανήτη.

Το R101 κατασκευάστηκε σε κρατικό εργοστάσιο και έτσι τον πρώτο λόγο τον είχε η πολιτική ηγεσία. Οι ειδικοί στα αερόπλοια συμβούλευαν να μην πετάξει αλλα οι πολιτικοί επέμεναν και έτσι παρά τα προβλήματα του και χωρίς να έχει κάνει δοκιμαστικη πτήση σε υψηλή ταχύτητα ή κακοκαιρία αποφασίζεται να πραγματοποιήσει το παρθενικό του ταξίδι στις 6 οκτωβρίου 1930. Στο υπέρβαρο R101 θα προστεθεί ένα τεράστιο κόκκινο χαλί για ένα δείπνο επισήμων που ήταν προγραμματισμένο όταν θα έφτανε στην Αίγυπτο. Το δείπνο δεν θα γίνει ποτέ μιας και το R101 θα συντριβεί στην βόρεια Γαλλία λίγες ώρες μετά την απογείωση του απο το Κάρντικτον και απο τη συντριβή αυτή θα επιζήσουν μόλις 6 επιβάτες.

Όταν ακούς τη φράση «ελληνικό δημόσιο» να επικεντρώνεσαι στην δεύτερη λέξη. Και αυτό γιατί δεν έχει σημασία αν είναι ελληνικό ή βρετανικό. Είναι το δημόσιο. Επίσης δεν παίζει ρόλο αν είναι πλούσιο ή φτωχό. Το Βασιλικό Εργοστάσιο Αερόπλοιων δεν ήταν μια τυχαία δημόσια επιχείριση. Μιλάμε για την κρατική βιομηχανία της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας εκείνης την εποχής. Θεωρητικά είχε στη διάθεση της απεριόριστους πόρους και τις καλύτερες εγκαταστάσεις για να κατασκευάσει το τελειότερο αερόπλοιο. Στην πράξη όμως το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. Το φιάσκο του R101 κόστισε σε ανθρώπινες ζωές, επιβάρυνε τον κρατικό προϋπολογισμό με 700.000 βρετανικές λίρες και επίσης οδήγησε στον τερματισμό του προγράμματος αερόπλοιων. Έτσι η Μεγάλη Βρετανία όχι μόνο δεν θα ξανά επενδύσει σε αερόπλοια αλλά προχωρήσει και στον παροπλισμό του υγιούς R100 που κατασκεύασε η εταιρία Vickers.

Λογικά σφάλματα των Χριστιανών

Όταν μπαίνεις στη διαδικασία του debate ένα από τα πιθανά ενδεχόμενα είναι να είσαι ο χαμένος. Τι γίνεται όμως όταν δεν αντέχεις στην ιδέα ότι μπορεί να έχεις άδικο ειδικά όταν καλείσαι να υπερασπιστείς τα πιστεύω σου απέναντι σε έναν ο οποίος τα αμφισβητεί;

Πολλές φορές έχω δει συζητήσεις καφενειακού τύπου όπου ο ένας προσπαθεί να στριμώξει τον άλλον επιστρατεύοντας μη ορθά επιχειρήματα. Τα επιχειρήματα αυτά ονομάζονται λογικές πλάνες και τα συναντάμε στον καθημερινό λόγο.

Σε αυτό το άρθρο θα αναφέρω μερικές πλάνες που λίγο πολύ όλοι έχουμε συναντήσει. Εάν χρησιμοποιείς κάποιες από αυτές τότε η συμβουλή μου είναι απλά «Σταμάτα». Τα επιχειρήματα αυτά έχουν λογικές αδυναμίες, δεν μπορούν να στηρίξουν απόψεις και δεν σε βοηθούν να πείσεις ή ακόμη και να πεισθείς, όσο λογικά και να ακούγονται.

1ο: Πλάνη Ad Hominem (Κατά πρόσωπο).

Α: «Αν υπήρχε Θεός θα τον βλέπαμε/ακούγαμε/κλπ. »
Β: «Αυτά τα λες επειδή είσαι άθεος»

Η Πλάνη Ad Hominem είναι ένα συνηθισμένο λογικό σφάλμα και το συναντάμε τόσο σε απλές συζητήσεις με φίλους όσο και σε διαφωνίες πολιτικών σε τηλεοπτικά πάνελ. Το κόλπο είναι απλό. Όταν δεν μπορείς να αντικρούσεις το επιχείρημα του άλλου, μπορείς απλά να επιτεθείς στον ίδιο! Δεν χρειάζεται να
επιχειρηματολογήσεις, απλά αποκαλείς τον άλλον αθεο/κομμουνιστή/ναζιστή/απατεώνα και αυτομάτως καθίσταται αναξιόπιστος. Ένας αναξιόπιστος δε μπορεί να λέει σωστά επιχειρήματα, σωστά;

ΛΑΘΟΣ. Όταν διαφωνείς με κάποιον ασχολήσου με τα επιχειρήματα του και όχι με το πρόσωπο που τα λέει. Στην περίπτωση μας, το αν υπάρχει Θεός η όχι το απαντάει η ΕΡΕΥΝΑ και όχι το αν ο συνομιλητής είναι άθεος.

2ο: Πλάνη επιβεβαίωσης προκατάληψης

Α: «Σύμφωνα με τον Χ επιβεβαιώνεται η πληροφορία ….»

Όταν σε ένα debate επικαλείσαι τα δεδομένα που επιβεβαιώνουν την άποψη σου αγνοώντας αυτά που διαφωνούν τότε διαπράττεις την πλάνη επιβεβαίωσης προκατάληψης. Είναι συχνό το φαινόμενο να διαφωνείς με κάποιον ο οποίος δεν
σου απαντάει ευθέως αλλά κάνει μια γρήγορη αναζήτηση στο google και σου παρουσιάζει το πρώτο αποτέλεσμα που κολλάει καλύτερα στα πιστεύω του λέγοντας σου με ύφος «Ο Χ διαφωνεί με όσα λες».

Αν μπεις στον κόπο να κάνεις και εσύ αναζήτηση απλά βλέπεις ότι εκτός από τον Χ, που διαφωνεί με σένα, υπάρχει ο Ψ και ο Ζ που συμφωνούν οι οποίοι όμως απλώς πέρασαν στο ντούκου. Μάλιστα αν θες να φέρεις τον άλλον σε δύσκολή θέση μπορείς απλά να ζητήσεις λεπτομέρειες σχετικά με αυτό που σου
δείχνει για να διαπιστώσεις ότι δεν θα πάρεις απάντηση πράγμα που αποδεικνύει ότι το όλο επιχείρημα δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα copy-paste.

3ο: Πλάνη προσφυγής στην άγνοια

Α: «Η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει τι συμβαίνει μετά το θάνατο άρα υπάρχει Θεός.»

Μια από τις πιο συνηθισμένες πλάνες και ίσως η πιο αγαπημένη των θρησκευόμενων. Σε αυτή την περίπτωση ο Α επικαλείται έλλειψη στοιχείων για να αποδείξει ότι υπάρχει Θεός. Πρόκειται περι καραμπινάτης περίπτωσης πλάνης γιατί πολύ απλά εξ ορισμού από άγνοια δεν μπορείς να εξάγεις συμπέρασμα. Όταν επικαλείσαι έλλειψη γνώσης για κάτι δεν αποδεικνύεις τίποτε πέραν της άγνοιας σου.

4ο: Πλάνη αχυράνθρωπου

Α: «Δεν πιστεύω στην Θεϊκή δημιουργία»
Β: «Άρα πιστεύεις ότι είμαστε απόγονοι πιθήκων»

Η πλάνη του αχυράνθρωπου είναι ένα συνηθισμένο τρίκ σε κάθε debate. Όταν δυσκολεύεσαι να αντιμετωπίσεις το επιχείρημα του άλλου πολύ απλά μπορείς να το διαστρεβλώσεις σε τέτοιο βαθμό ώστε να καθίσταται πιο αντιμετωπίσιμο. Στην περίπτωση μας o Β κάνει ακριβώς αυτό δηλαδή δημιουργεί μια καρικατούρα του επιχειρήματος του Α η οποία αντιμετωπίζεται
ευκολότερα από το πραγματικό. Το κλειδί εδώ είναι να επαναφέρεις την συζήτηση επιμένοντας στο δικο σου επιχείρημα πετώντας καμία φράση του στυλ «Σε ευχαριστώ που μόλις εξέφρασες αυτό που νόμιζες ότι είπα.»

5ο: Πλάνη ψευδούς διλήμματος

Α: «Το Χ δεν θα μπορούσε να συμβαίνει τυχαία άρα το έφτιαξε ο Θεός»

Πρίν από λίγες βδομάδες βρέθηκα σε μια διάλεξη οπου ο ομιλητής επικαλέστηκε το «επιχείρημα της σεκόγιας» προκειμένου να «αποδείξει», κατα την προσωπική του άποψη, την ύπαρξη Θεού. Το επιχείρημα της σεκόγιας έχει ώς εξής:
«Η σεκόγια είναι ένα πολύ μεγάλο δένδρο με ύψος Χ μέτρα και πλάτος Ψ μέτρα. Άν κόψεις την σεκόγια θα διαπιστώσεις οτι ο κορμός της έχει 72 κύκλους. Αυτό συμβαίνει τυχαία; Όχι γιατι πολύ απλά πίσω απο όλα αυτά κρύβεται ένας
Ευφυής Δημιουργός.»

Μέσα απο το συγκεκριμένο επιχείρημα ο ομιλιτής κάνει μια «διχότόμηση». Παρουσιάζει 2 πιθανές εκδοχές για ένα συμβάν εκ των οποίων η μια εκδοχή απορίπτεται αυτοματως ώς αβάσιμη έτσι αναπόφευκτα καταλήγουμε στην δεύτερη. Αυτό το επιχείρημα είναι πλάνη ψευδούς διλήμματος για 2 λόγους. Το πρώτο είναι οτι για να αποδείξεις την Θεϊκή δημιουργία χρειάζεσαι στοιχεία που την στηρίζουν. Ο ομιλητής δεν παρουσιάζει στοιχεία αλλα καταλήγει
σε αυτήν απλά και μόνο επειδή δεν φαντάζει λογική η άλλη εκδοχή. Το δεύτερο είναι οτι στην περίπτωση μας δεν θα έπρεπε να εξετάζονται οι πιθανότητες Θεός η τυχη αλλα ο Θεος και η φυσική επιλογή.

Αυτά για την ώρα. Θα υπάρξει και μέρος 2ο.

Κατώτατος μισθός και ώρες εργασίας

Στην αρχή της ελληνικής κρίσης ένα από τα πολλά που ακούσαμε για εμάς τους Έλληνες ήταν ότι δεν είμαστε παραγωγικοί και ότι ένα από τα πιθανά αίτια της κρίσης ήταν η χαμηλή εργατικότητα. Εμείς με τη σειρά μας θεωρήσαμε ότι οι Ευρωπαίοι μας αποκαλούν τεμπέληδες και κάναμε το εξής απλό, πήραμε τα στοιχεία από τον ΟΟΣΑ, όπου οι Έλληνες φιγουράρουν πρώτοι σε ώρες εργασίας, και τους τα τρίψαμε στη μούρη. Οι Ευρωπαίοι όμως δεν εντυπωσιάστηκαν καθόλου και τον λόγο θα τον δούμε παρακάτω.

Παίζει ρόλο το πόσες ώρες εργάζεται κάποιος;

Στην πραγματικότητα το πόσες ώρες εργάζεται κανείς είναι απολύτως αδιάφορο. Αν αφιερώσεις τη μισή μέρα σου σκάβοντας ένα λάκκο και την υπόλοιπη μισή με το να τον ξαναγεμίσεις με χώμα βεβαίως έχεις μοχθήσει, βεβαίως έχεις την αίσθηση ότι δούλευες όλη μέρα άλλα στην πραγματικότητα ουδείς έχει κερδίσει από αυτή την δουλειά γιατί πολύ απλά δεν παρήγαγες πλούτο ή κάτι που θα μπορούσε να είναι χρήσιμο στον οποιονδήποτε.

Αυτό που ακόμη δεν έχουμε μάθει στην Ελλάδα είναι ότι ο μισθός δεν είναι κάτι αυτονόητο άλλα στην ουσία είναι η αξία των προϊόντων ή υπηρεσιών που παράγεις. Αν ζητάς κατώτατο μισθό X και δεν παράγεις αγαθά αντίστοιχης αξίας τότε δεν μπορείς να περιμένεις τον ίδιο μισθό και αν όντως με κάποιο τρόπο(με ένα νόμο και ένα άρθρο) έχεις εξασφαλίσει να παίρνεις αυτά τα χρήματα, για τον πλούτο που δεν παρήγαγες, τότε αυτό σημαίνει ότι κάποιος τρίτος σε επιδοτεί.

Ξέρω ότι όλα αυτά ακούγονται περίεργα ή εκνευριστικά, οπότε ας πάρουμε ένα καθημερινό παράδειγμα.

Έστω ότι έχουμε 2 τεχνικούς, τον Α και τον Β. Ας υποθέσουμε ότι αναλαμβάνουν να επισκευάσουν 1 laptop ο καθένας τα οποία έχουν την ίδια ζημιά επομένως και οι 2 τεχνικοί θεωρητικά θα χρειαστεί να κάνουν την ίδια ακριβώς δουλειά. Ο τεχνικός Α επισκευάζει το laptop σε 3 ώρες ενώ ο Β σε 1 ώρα. Προκύπτουν, λοιπόν, 2 βασικά ερωτήματα.  Ο τεχνικός Α θεωρείται πιο εργατικός από τον Β; Δικαιούται να ζητήσει περισσότερα χρήματα επειδή χρειάστηκε περισσότερο χρόνο;  Προφανώς όχι. Ο τεχνικός Α μπορεί να επικαλεστεί ότι εργάζεται περισσότερες ώρες από τον συνάδελφο του αλλά αυτό είναι μάλλον μειονέκτημα καθότι τον καθιστά λιγότερο παραγωγικό μιας και στο ίδιο χρονικό διάστημα το τεχνικός Β μπορεί να επισκευάσει 3 laptop. Έτσι καταλήγουμε πάλι στο ότι είναι αδιάφορο το πόσες ώρες εργάζεται κάποιος. Όταν οι Ευρωπαίοι μίλησαν για χαμηλή παραγωγικότητα ασφαλώς δεν εννοούσαν ότι εργαζόμαστε λίγες ώρες αλλά ότι η παραγωγικότητα εργασίας στην Ελλάδα είναι χαμηλή.

Άνθρωποι πάνω από τους αριθμούς;

Μπαίνει ο άνθρωπος πάνω από τους αριθμούς;

Εδώ έχουμε την κλασσική περίπτωση λαϊκισμού που προέρχεται από πολιτικούς συγκεκριμένης παράταξης. Ο λόγος που κοιτάζουμε τα πάντα μέσα από αριθμούς είναι επειδή οι αριθμοί είναι το καλύτερο μέσο για να δούμε την πραγματικότητα. Όταν θέλουμε να δούμε τι ώρα είναι θα κοιτάξουμε το ρολόι μας αντί να δούμε τη θέση του ήλιου, όταν θέλουμε να δούμε αν έχουμε πυρετό θα βάλουμε θερμόμετρο, όταν θέλουμε να μετρήσουμε το βάρος μας θα ανέβουμε σε μια ζυγαριά. Τι κοινό έχουν όλα αυτά; Πολύ απλά την έκφραση της πραγματικότητας μέσα από αριθμούς.

Τι όμως σημαίνει στην πράξη αν κάποιος δεν ενδιαφέρεται για τους αριθμούς; Πολύ απλά αν δε σε νοιάζουν οι αριθμοί, αυτομάτως αδιαφορείς για έννοιες όπως μεταβολή του ΑΕΠ, δημοσιονομικό έλλειμμα, εμπορικό έλλειμμα ή κατά κεφαλήν εισόδημα. Το πρόβλημα σε αυτή την περίπτωση είναι ότι η εξέλιξη των παραπάνω δεικτών έχει άμεση επίπτωση στους ανθρώπους, μιας και καθορίζουν το αν θα έχουμε μείωση η αύξηση της ανεργίας, αν θα έχουμε μεταβολή στις συντάξεις, στους μισθούς και εν τέλει αν θα έχουμε μια χώρα που λειτουργεί ή που δε λειτουργεί. Επομένως αν κάποιος αδιαφορεί για τους αριθμούς μοιραία αδιαφορεί και για τον άνθρωπο.

Μάλιστα αν μας διδάσκει κάτι η ελληνική κρίση είναι ακριβώς αυτό, δηλαδή ότι εδώ και 40 χρόνια βλέπαμε τους ανθρώπους και όχι τους αριθμούς. Στο βωμό του να μην πειραχτεί ένας κατοχυρωμένος μισθός – σύνταξη – επίδομα και γενικά το όποιο κατοχυρωμένο προνόμιο, το ελληνικό πολιτικό σύστημα φόρτωσε τη χώρα με μεγάλα ελλείμματα και τεράστιο δημόσιο χρέος. Και ασφαλώς το ότι δεν είδαμε ποτέ τους αριθμούς έχει ως συνέπεια σήμερα όσα θεωρούσαμε κατοχυρωμένα να ανατρέπονται. Εάν μετά από 6 χρόνια κρίσης μας φταίνε οι αριθμοί και όχι οι επιλογές μας τότε πολύ απλά ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει τα αίτια του προβλήματος. Τους τελευταίους δυο αιώνες έχουμε βιώσει αρκετές κρίσεις και πάντα βόλευε να πιστεύουμε ότι φταίει κάτι η κάποιος άλλος γιατί έτσι αυτομάτως αποκρύπτονταν οι δικές μας ευθύνες. Όπως και να’ χει όταν ανεβαίνεις στη ζυγαριά και σε δείχνει υπέρβαρο τότε έχεις δυο επιλογές, η μία είναι να κάνεις δίαιτα και η άλλη να σπάσεις τη ζυγαριά.

Μύθοι της ελληνικής γλώσσας, Μέρος 1

Με αφορμή την διαφωνία που είχα με ένα γνωστό μου για την ελληνική γλώσσα και τους μύθους που έχουν κυκλοφορήσει σχετικά με αυτήν, αποφάσισα να ασχοληθώ με την ανασκευή των μύθων αυτόν (η έστω των δημοφιλέστερων).
Δυστυχώς τον τελευταίο καιρό οι μύθοι γύρω από την ελληνική γλώσσα έχουν πληθύνει και επειδή αν προσπαθήσω να τα χωρέσω όλα σε 1 άρθρο θα κατηγορηθώ για Spam, πήρα την απόφαση να κάνω μια σειρά άρθρων οποί το κάθε ένα θα ασχολείται με 1 μύθο κάθε φορά. Έτσι λοιπόν σήμερα θα ασχοληθούμε με τον πιο πρόσφατο μύθο της ελληνικής γλωσσάς(και ίσως τον πιο αστείο):

«Αμπε Μπα Μπλομ Του Κειθε Μπλομ».
Στην ειδική ορολογία λέγεται ‘Λάχνισμα΄και είναι η γνωστή φράση που λέγαμε μικροί όταν παίζαμε με τις παρέες μας κρυφτό και τη χρησιμοποιούσαμε για να βρούμε ποιος θα τα ‘φυλάει’.
Είναι μια φράση που δεν καταλαβαιναμε ούτε αναρωτηθήκαμε από που προέρχεται και τι μπορεί να σημαίνει.

Το 2012 εμφανίστηκε ένα άρθρο στο διαδίκτυο σύμφωνα με το οποίο η φράση προέρχεται απο ενα παιχνίδι στην αρχαία Αθήνα.
Το παιχνίδι αυτό ήταν ομαδικό και ήταν κάτι σαν εισαγωγή των ανηλίκων Αθηναίων στην μετέπειτα πολεμική εκπαίδευση.
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο οι νεαροί Αθηναίοι κάθονταν ο ένας απέναντι στον άλλον κρατώντας ένα δόρυ και κάθε φορά ο ένας προσπαθούσε να απωθήσει με το δόρυ του τον αντίπαλο του ενώ παράλληλα φώναζε τη φράση «Απεμπολών, του κείθεν εμβολών»
, δηλαδή σε απωθώ(σε σπρώχνω) με το δόρυ μου. Με την πάροδο των αιώνων και δεδομένης
της καθόδου βαρβάρων στην Ελλάδα η φράση αυτή αλλοιώθηκε σε τέτοιο βαθμό οπού κατέληξε στο ακαταλαβήστικο «Αμπε μπα μπλομ του κειθε μπλομ».

Πολύ ωραία ιστορία μόνο που είναι…. ΨΕΜΑ.
Όπως σε κάθε μύθο η θεωρία συνωμοσίας έτσι και σε αυτή την περίπτωση ο αρθρογράφος δεν παραθέτει πηγές η στοιχεία.
Επίσης από τις μέχρι τώρα πηγές δεν έχει προκύψει ότι υπήρξε τέτοιο πολεμικό παιχνίδι στην αρχαία Αθήνα η κάποιο άλλο παιχνίδι στο οποίο να φώναζαν «Απεμπολών του κείθεν εμβολών».
Ένας βασικός λόγος που δεν θα μπορούσαν να λένε την εν λόγω φράση είναι το γεγονός ότι είναι τελείως ΑΣΥΝΤΑΚΤΗ.
Το απεμπολώ ΔΕΝ σημαίνει, ούτε είχε πότε την έννοια του απωθώ. Αντιθέτως απεμπολώ σημαίνει ΠΟΥΛΑΩ.
Δεν υπήρξε ρήμα «εμβολώ», ούτε μετοχή «εμβολών» στα αρχαία ελληνικά και επίσης το «του» στην φράση είναι τελείως ξεκάρφωτο.
Επομένως άλλος ένας μύθος καταρρέει κάτω από το ίδιο του το βάρος.

Αν όμως δεν προέρχεται από την αρχαία Αθήνα, από που μπορεί να προέρχεται;
Μια πιθανή εξήγηση είναι να μην προέρχεται από καμιά φράση, δηλαδή να φτιάχτηκε έτσι προκείμενου να χρησιμοποιείται από παιδιά όπως ακριβώς υπάρχουν άλλες φράσεις (πχ ακατα μακατα σουκουτου μπε κλπ κλπ)
Υπάρχει όμως και μια άλλη πιθανή εξήγηση. Η φράση θα μπορούσε να είναι η αλλοιωμένη εκδοχή ενός παιδικού τραγουδιου η νανουρίσματος ξένης γλώσσας οπού θα μπορούσαν να τραγουδάνε αλλοδαπές κουβερνάντες στα παιδιά των Αθηναίων στις αρχές του 20ου αιώνα.

Όπως και να έχει δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα για την σημασία η την προέλευση του «Αμπε μπα μπλομ του κειθε
μπλομ» άλλα σίγουρα μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ΔΕΝ προέρχεται από τα αρχαία ελληνικά.

Χριστιανισμός και Ρατσιστές

Δεν υπήρξα ποτέ φανατικός χριστιανός, δεν κάνω και δεν θα προτείνω σε κανέναν να κάνει νηστεία η να παει στην εκκλησία. Εσείς όμως που μέχρι χθες βρίζατε τους πρόσφυγες (λες και επέλεξαν να είναι πρόσφυγες), εσείς που ακόμη και τώρα βλέπετε έγχρωμο και κάνετε λες και είδατε άγριο ζώο, εσείς που δηλώνετε ΥΠΕΡΗΦΑΝΑ οτι ειστε ρατσιστές(λές και είναι υπερηφάνια να είσαι ρατσιστής), εσείς ΣΗΜΕΡΑ ανακαλύψατε τον Ιησού Χριστό;
Ρατσισμός και Χριστιανισμός ΔΕΝ παντρεύονται. Ο Χριστός δεν έκανε διακρίσεις σε εθνότητες ούτε σε κοινωνικές τάξεις, γιατι πολύ απλά ενώπιω του Θεού όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι.
Πως γίνεται απο τη μια να μου μιλάς για τον Αδάμ και την Εύα, δηλαδή να μου λες οτι όλοι οι άνθρωποι έχουν ΚΟΙΝΟ πρόγονο, και την ίδια ώρα να πιστεύεις σε ανώτερες και κατώτερες φυλές;
Θα μου πεις ελεύθερη χώρα είμαστε, ως εκ τούτου έχεις το δικαίωμα να πιστεύεις οτι είσαι απόγονος της άριας φυλής και οτι έχεις καλύτερο DNA και οτι μπορείς να βρίζεις κάθε φουκαρά εξ αιτίας της καταγωγής του ή του χρώματος του.
Σωστά, μετά όμως μην μου κοπανάς εικόνες του εσταυρωμένου στο FB γιατι δεν έχεις ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ούτε με αυτόν ούτε με τη θρησκεία που εκπροσωπεί γιατι πολύ απλά άν πιστεύεις οτι ο Θεός έφτιαξε τον άνθρωπο(καθ εικόνα και καθ ομοίωση) τότε αν βρίζεις το δημιούργημα βρίζεις και τον δημιουργό.